آموزش: تحلیل پایایی (Reliability) پرسشنامه در نرم‌افزار SPSS

*** توضیحات تحلیل پایایی پرسشنامه (Reliability) برگرفته شده از کتاب روش های پیشرفته آماری و کاربردهای آن- انتشارات جامعه‌نگر-نوشته ابوالفضل قودجانی***

تعاریف پایایی و روایی

معمولاً در اولین گام‌های تحلیل پرسشنامه دو مفهوم روایی (اعتبار) و تحلیل پایایی پرسشنامه (اعتماد) مورد بحث قرار می‌گیرند.

قابلیت پایایی و روایی به عنوان ابزارهای اندازه‌گیری، در جهت مناسب بودن پرسشنامه‌ای که به منظور تحقیق و بررسی موضوعاتی خاص طراحی شده است، به کار می‌روند. تعریف این دو ابزار به فهم بهتر مطلب کمک می‌کند.

روایی پرسشنامه

مقصود از روایی این است که پرسشنامه تا چه اندازه می‌تواند پاسخگوی سوالات و فرضیه‌های ما باشد.

به عبارت دیگر مفهوم روایی به این سوال پاسخ می‌دهد که پرسشنامه‌ی طراحی شده تا چه حد می‌تواند موضوعات و اهداف مورد نظر را مورد ارزیابی و آزمون قرار ‌دهد. تایید روایی پرسشنامه می‌تواند از طریق نخبگان و صاحب‌نظران موضوع تحقیق، مورد تایید قرار گیرد و یا پرسشنامه‌های باشد که استاندارد و عمومی بوده و در تحقیقات مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته درباره‌ی پرسشنامه‌های عمومی و در دسترس باید به این نکته توجه داشت که مفاهیم و سوالات موجود در پرسشنامه براساس تحقیق و پژوهش ما تا حد امکان بازتعریف شود.

تحلیل پایایی پرسشنامه

پایایی Reliability یک پرسشنامه به معنای آن است که ابزار اندازه‌گیری تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد.

یعنی اگر پرسشنامه را در یک فاصله زمانی، چندین بار به گروه یکسانی بدهیم، نتایج حاصل تا چه اندازه می‌تواند مشابه باشد. هر چند این موضوع پذیرفته شده است که نمی‌توان انتظار داشت این نتایج به طور کامل یکسان باشد چرا که آزمودنی ما غالباً انسان است که در شرایط محیطی و ذهنی گوناگون می‌تواند به یک پرسش، پاسخ‌های نه‌چندان یکسانی دهد. پایایی یک اندازه عددی قابل سنجش است. به منظور سنجش پایایی یک پرسشنامه معمولا از دو روش ثبات درونی و دو نیمه‌سازی استفاده می‌شود. (هر چند روش‌های متنوع دیگری نیز وجود دارد.) ثبات درونی اندازه‌ای است که بیان می‌کند سوالات موجود در یک پرسشنامه به چه میزان می‌تواند در یک شاخص خلاصه شده و با یکدیگر همبستگی و ارتباط داشته باشند.

روش‌های اندازه‌گیری پایایی پرسشنامه

بهترین روش محاسبه‌ی اندازه ثبات درونی، استفاده از ضریب آلفای کرونباخ در اندازه‌گیری پایایی یک پرسشنامه است.

این روش که بر مبنای هماهنگی و سازگاری سوالات پرسشنامه استوار است، از طریق یافتن واریانس هر سوال و واریانس مجموع سوالات به دست می‌آید. اندازه‌های پایایی یک پرسشنامه از منفی بی‌نهایت تا یک مثبت می‌تواند باشد. با این‌حال تنها اندازه‌های مثبت آن قابل تعریف است. اندازه پایایی صفر تا یک مثبت طیفی از عدم قابلیت اعتماد تا قابلیت اعتماد کامل را می‌پوشاند.

در جدول زیر تفسیر این اندازه‌ها براساس ضریب آلفای کرونباخ آمده است.

مثال آموزشی تحلیل پایایی پرسشنامه

در یک بررسی به منظور سنجش سطح مدیریت دانش، پرسشنامه‌ای طراحی و از کارکنان سازمان سوالات پرسیده شده است.

در ابتدای کار می‌خواهیم اندازه‌ی پایایی این پرسشنامه را بسنجیم. به منظور به دست آوردن ضرایب مختلف قابلیت اعتماد و یا همان پایایی از مسیر زیر در نرم‌افزار SPSS استفاده می‌کنیم.

Analyze → Scale → Reliability Analysis

در پنجره باز شده می‌توان ابتدا کمیت‌های پرسشنامه را انتخاب و یکی از روش‌های موجود اندازه‌گیری پایایی پرسشنامه را برگزید.

انتخاب روش Cronbach’s Alpha و Split-half برای پرسش‌نامه فوق به نتایج زیر منجر شده است.

نتایج تحلیل پایایی پرسشنامه

در روش دو نیمه‌سازی، پرسش‌ها به دو قسمت تقسیم شده است و با توجه به نمرات دو نیمه، ضریب همبستگی که نشان‌دهنده‌ی اندازه‌ی ارتباط دو نیمه مورد آزمون است، محاسبه می‌شود. می‌توان این‌گونه بیان کرد که در این شیوه هر نیمه به صورت یک فرم جداگانه در نظرگرفته می‌شود. این روش مبتنی بر این سوال است که با تغییر طول آزمون (کاهش سوالات و نصف کردن آن‌ها) ماهیت پرسشنامه و رفتار پاسخ‌گو به آن‌ها تا چه میزان تغییر می‌کند. به این نکته توجه کنید که اگر پاسخ‌های مخاطبان به پرسشنامه با یکدیگر بی‌ارتباط باشد، اندازه‌های ضرایب پایایی نزدیک به صفر خواهد بود و بیانگر عدم قابلیت اعتماد است. اما چنانچه پاسخ‌های مخاطبان در یک راستا بوده و یک نتیجه کلی را نشان دهند مقادیر بالایی (نزدیک به یک) برای اندازه‌های پایایی به دست می‌آید.

در این مثال مقدار عددی ضریب آلفای کرونباخ که ۲۳ سوال پرسشنامه را در نظر گرفته است، برابر با ۰٫۹۲۶ به دست آمده است که نشان می‌دهد پایایی پرسشنامه عالی است. در روش Split-half سوالات پرسشنامه به دو دسته تقسیم شده است. مقدار پایایی برای ۱۲ سوال اول ۰٫۸۵۱ و برای دسته دوم (۱۱ سوال بعدی) برابر با ۰٫۸۹۸ به دست آمده است. مقدار عددی ارتباط و همبستگی میان این دو دسته نیز برابر با ۰٫۷۶۴ شده است.

ارایه خدمات طراحی پرسشنامه و تحلیل پایایی (Reliability)

ما در موسسه علمی پژوهشی داده پویا علامه علاوه بر طراحی حرفه‌ای پرسشنامه پژوهش و تحقیقات، به بررسی پایایی و اندازه اعتماد نتایج نیز اقدام می‌کنیم. جهت دریافت نکات بیشتر و نحوه کار می‌توانید مختصری از کار خود را ارسال نمایید. ما به سرعت تقاضای شما را بررسی و نتایج طرح آزمایش‌ها را ارسال خواهیم کرد. جهت سفارش کار می‌توانید با ما تماس بگیرید و یا به صفحه طراحی پرسشنامه و بررسی پایایی مراجعه کنید.

تماس با ما